Moederkruid mindert migraine

De Griekse arts Dioscorides gebruikte 50 jaar na Christus een bijzondere plant bij de behandeling van hoofdpijn en ontstekingen: Feverfew of tanacetum parthenium. De Nederlandse naam luidt: moederkruid. In 1985 kwam de plant opnieuw sterk in de belangstelling te staan als middel ter voorkoming en behandeling van migraine. Het lukte de werkzame bestanddelen te isoleren, waardoor het mogelijk werd producten met Feverfew te ontwikkelen. Is moederkruid werkzaam bij migrainepatiënten? Kan het de reguliere geneesmiddelen vervangen? Mevrouw Vis-Renia geeft antwoord.

Ellen Vis-Renia

Namen

De naam Feverfew dankt de plant aan zijn toepassing bij koorts en griep. De Nederlandse namen voor Feverfew zijn moederkruid, kalverogen en vuurwortel. De naam moederkruid dankt de plant waarschijnlijk aan de volksgeneeskunde, toen de plant werd gebruikt ter regulatie van de menstruatie en de bevalling. Daarnaast at men verse blaadjes als middel ter voorkoming van hoofdpijn en migraine. Het is een plant met helder groengele bladeren, de bloemen lijken sterk op madeliefjes. De plant bloeit de hele zomer en heeft een onaangename, doordringende geur. De smaak van de groene blaadjes is uitermate bitter.

Werkzame bestanddelen

Vanaf 1961 slaagden wetenschappers erin de eerste werkzame stoffen te isoleren. Hoofdcomponent daarbij was parthenolide. In beduidend kleinere hoeveelheden bevat de plant de werkzame bestanddelen kamfer, looistof, bèta-farnesine en canine. Na identificatie van het belangrijkste bestanddeel parthenolide slaagde men erin producten te ontwikkelen en te standaardiseren met parthenolide als actieve stof. Hierna kon wetenschappelijk onderzoek plaatsvinden naar de klinische werkzaamheid ervan.

Kwaliteit van producten

Alle Feverfew-producten die de onderzoekers tijdens deze studies inzetten, bestonden uit capsules met gevriesdroogde of luchtgedroogde bladeren, waarin minimaal 0,2%-0,6% parthenolide zat. Bij lagere concentraties parthenolide (0,1%) neemt de werkzaamheid van Feverfew-producten af; bij hogere concentraties (0,7%) neemt de kans op bijwerkingen toe. De werkzaamheid en veiligheid van Feverfew-producten hangen dus af van het parthenolide gehalte. Na de eerste enthousiaste publicaties in vakbladen en kranten over het effect van Feverfew bij de preventie en behandeling van migraine sprong de industrie hier onmiddellijk op in en introduceerde 'hooggedoseerde' producten. Chemische analyse van 35 verschillende commerciële Feverfew-producten toonde in 1992 aan dat er enorme verschillen bestonden in het gehalte aan parthenolide. De meeste producten bevatten helemaal geen parthenolide of slechts enkele spoortjes!

Onderzoeken

In l985 vond het eerste wetenschappelijke onderzoek in een migrainekliniek in Londen plaats. Het zou voor dit artikel te ver voeren het onderzoek in detail te beschrijven. Het onderzoek vond in twee fasen plaats. Ter zelfmedicatie at een groep van 270 migrainepatiënten dagelijks een paar blaadjes moederkruid. Van deze groep vond 70 procent dat door de inname van het moederkruid-blad de frequentie van de migraine-aanvallen of de heftigheid van de pijn of beide afnam. Tweede fase: uit deze groep van 270 werden 17 patiënten geselecteerd die meededen aan een dubbelblind vervolg-onderzoek. Acht patiënten gebruikten Feverfew; negen patiënten kregen een placebo toegediend. Elke deelnemer werd gevraagd een half jaar lang (de onderzoeksperiode) een dagboek bij te houden en in kaart te brengen hoe de migraine, pijn, visuele symptomen, braken, misselijkheid enz. ervaren werd. De belangrijkste uitkomst van dit onderzoek is dat Feverfew in ieder geval een preventieve waarde had bij migraine en dat het begeleidende symptomen als misselijkheid en overgeven kon verminderen. Bovendien konden door dit onderzoek bijwerkingen nauwkeurig worden geregistreerd. Uit een ander onderzoek (in 1988) met 76 deelnemers bleek dat bij 24 procent minder migraine-aanvallen optraden in de groep die het Feverfew-product kreeg vergeleken met de placebogroep. Hoewel er geen duidelijke verbetering viel op te merken in de tijdsduur van elke individuele aanval, constateerden de onderzoekers wel een sterke daling van misselijkheid en/ of overgeven tijdens de aanvallen.

Werkingsmechanisme

De oorzaak/oorzaken van migraine en de mechanismen die hieraan ten grondslag liggen zijn nog niet voldoende doorgrond. Uit farmacologisch onderzoek blijkt dat met name parthenolide de productie van prostaglandinen*) remt. Deze verminderde productie leidt tot een afname van ontstekingen en een temperatuurverlaging bij koorts. Voorzichtig veronderstellen deskundigen dat het werkingsmechanisme hiervan berust op een remming van vaatverwijdende stoffen uit de bloedplaatjes, met name op remming van serotonine en histamine. Hierdoor zou een herstel van de juiste bloedvatspanning tot stand worden gebracht. Tijdens een aanval verwijden de bloedvaten zich en geven de bloedplaatjes serotonine af. Net vóór een migraine-aanval echter vernauwen de vaten zich en treden soms auraverschijnselen (o.a. lichtflitsen, tintelingen, uitval) op. Men zou kunnen stellen dat migraine een aandoening is die ontstaat door neurologische en door bloedvatstoornissen.

Mogelijkheden Feverfew

Soms heeft reguliere medicatie bij migrainepatiënten geen effect. Soms is het gebruik van reguliere geneesmiddelen niet wenselijk. In die gevallen kan de behandelaar het gebruik van Feverfew bij migraine overwegen. Echter niet alleen als middel ter voorkoming van (profylactisch), maar ook ter verlichting en vermindering van begeleidende symptomen als misselijkheid, overgeven en overgevoeligheid voor licht en geluid. In de reguliere therapie is het vaak noodzakelijk bij een migraine-aanval eerst een middel tegen misselijkheid en overgeven in te nemen. Pas na een half uur of een uur kan de patiënt dan een pijnstiller innemen om de migraine-aanval te couperen **). De profylactische waarde van Feverfew is zonder meer van grote betekenis. De vermindering van begeleidende symptomen is voor de patiënt eveneens aangenaam.

Advies

Het is belangrijk bij de keuze van een Feverfew-product te letten op de samenstelling. Moederkruid met minimaal 0,2%-0,6% parthenolide, bereid uit gevriesdroogd of luchtgedroogd Feverfew-blad, zijn een veilige en verantwoorde keuze. De European Scientific Cooperative on Phytotherapy (ESCOP) adviseert minimaal 4 maanden Feverfew te gebruiken alvorens de werkzaamheid te beoordelen. Bovendien adviseert de ESCOP langdurig gebruik te vermijden en tussentijds korte 'stops' in te bouwen. Met klem wijzen verschillende auteurs op een geleidelijke afbouw van Feverfew, teneinde plotselinge terugkeer van migraine-aanvallen (rebound) te voorkomen.

Overige indicaties

Behalve de indicatie migraine, heeft Feverfew volgende farmacologische eigenschappen:

• ontstekingremmend en koortsverlagend


• ontspannend, het geeft een rustige slaap en werkt ontspannend op de bloedvaten en gladde spieren van de baarmoeder


• stimulerend op de spijsvertering, het is ook een levertonicum


• opwekkend bij uitblijvende menstruatie


• ontspannend bij astma en bronchitis

Feverfew kan beter niet gebruikt worden:

• bij zwangerschap en tijdens de periode van borstvoeding


• bij overgevoeligheid voor Feverfew


• bij optredende roodheid van de huid bij aanraking van de verse plant


• door kinderen beneden de twee jaar, omdat daarover geen onderzoeksgegevens bekend zijn

Bijwerkingen

De meeste bijwerkingen bij de genoemde onderzoeken traden op in de eerste weken en verdwenen daarna geleidelijk. Enkele bijwerkingen zijn:

• mondzweren


• droge en pijnlijke mond


• rauw gevoel in de mond


• gezwollen lippen en mond


• ontstoken mond- en tongslijmvlies


• smaakverlies (bij 18%)

Aanvankelijk dacht men dat deze verschijnselen het gevolg waren van de inname van het verse moederkruid-blad; dit kwam immers vroeger ook voor. Later onderzoek wees uit dat dit niet het geval was. De symptomen verdwenen namelijk niet toen overgestapt werd op Feverfew-capsules. De tweede groep bijwerkingen betreft vooral gastro-intestinale klachten zoals: buikpijn, diarree, winderigheid, onplezierige en bittere smaak in de mond, misselijkheid, overgeven en spijsverteringsklachten

Post-Feverfew Syndroom

Patiënten die lange tijd dagelijks verse moederkruid blaadjes aten en hier plotseling mee stopten, lieten enkele opvallende symptomen zien. Later zijn deze samengevat onder de naam: Post-Feverfew Syndroom. Deze symptomen traden op door het abrupt stoppen met het eten van moederkruid-blad. De meest voorkomende symptomen waren nervositeit, spanningshoofdpijn, slapeloosheid, moeheid en pijn en stijfheid in de gewrichten. De symptomen traden overigens alleen op bij patiënten die daar vóór het gebruik ook al last van hadden. De symptomen verdwenen als de patiënten weer Feverfew innamen. De verschijnselen kunnen voorkomen worden als er geleidelijk met het gebruik wordt gestopt.

Uitbreiding

Migraine is een complex ziektebeeld met verschillende oorzaken. Oorzaak en gevolg of aanleiding en gevolg kunnen gemakkelijk door elkaar heen lopen. Dit maakt het voorkómen of de behandeling van migraine niet eenvoudig. Aangetoond is dat Feverfew effectief is ter preventie en behandeling van migraine. De aanpak van migraine kan door de behandelaar uitgebreid worden met andere kruidenmiddelen of voedingssupplementen. Een voedingspatroon met geen of weinig uitlokkende voedingsmiddelen (zoals kaas, chocolade, citrusvruchten, rode wijn, cafeïnerijke producten) en het toepassen van een aangepaste leefstijl werken hierbij ondersteunend.

Samenvatting

Onderzoekers bewezen dat gestandaardiseerde Feverfew-extracten met minimaal 0,2%-0,6% parthenolide waardevol zijn ter preventie en behandeling van migraine. Meestal adviseert men een gemiddelde dagdosis van 100 tot 150 mg. Hogere doses kunnen bijwerkingen veroorzaken. Met klem wijzen deskundigen op het belang van geleidelijke afbouw van de medicatie (uitsluipen). Met aandacht voor de juiste productsamenstelling, contra-indicaties en adviesdoseringen blijkt dat Feverfew-extracten veilig en verantwoord toe te passen zijn.

Mevrouw Ellen Vis-Renia, is wetenschappelijk medewerker bij Bonusan Geneesmiddelen te Numansdorp.

*) prostaglandinen: groep chemische verbindingen van essentiële vetzuren, die in het lichaam voorkomen; prostaglandinen worden verdeeld in vier hoofdgroepen met ieder een eigen werking, bijvoorbeeld regulering van de prikkeloverdracht in het centrale zenuwstelsel

**) Latere onderzoeken hebben aangetoond dat pijnstillers tegen migraine beter en sneller in het bloed worden opgenomen, en dat ze beter werken wanneer zij samen met een middel tegen misselijkheid, bijvoorbeeld metoclopramide of domperidon, worden ingenomen. (Dr. J.J.H.M. Lohman : Misselijkheid bij migraine. Hoofdzaken, 2/2000)

Ellen Vis-Renia