Dick de Scally
Voor- en tegenstanders van de alternatieve en reguliere geneeswijzen beslechten hun richtingenstrijd meestal met de vrede van het compromis: wij vullen elkaar aan. Beide partijen akkoord. In het heetst van de strijd daarvóór hebben de tegenstanders van alternatief geprobeerd de therapeuten knock-out te slaan met het argument van de onwetenschappelijkheid. Niets alternatiefs is ooit bewezen. Tegenstanders van de reguliere geneeskunde hebben dat andere dodelijke argument in stelling gebracht: regulier bestrijdt symptomen en niet de oorzaken. Valt acupunctuur hierbuiten?
Geen extremen
Het alternatieve huis telt vele kamers waarin vreemde kostgangers verblijven. Neuroloog Couturier heeft in het artikel ‘Anders dan de reguliere geneeskunde’ (Hoofdzaken 4/2001) een aantal alternatieve behandelingen opgesomd, die een weergave waren van wat zijn patiënten de afgelopen twee maanden zoal hadden gedaan op zoek naar een oplossing van hun hoofdpijn: iscador injecties van de maretak, neusreflexmassage, astronautmagneten, Japanse magnetenkraag, Cambodja zwam, iconen met heilige uitstraling, enz. Laten we afspreken: over die extremen hebben we het niet.
Geloof of kennis?
Moeilijker wordt het bij alternatieve therapieën als homeopathie en acupunctuur. Over homeopathie is een felle discussie gaande in verband met de registratieverplichting van homeopathische middelen. Vooral de aanhangers van acupunctuur zijn niet ongevoelig gebleken voor het argument van onwetenschappelijkheid. De aansporing ‘je moet erin geloven’ verbleekt steeds meer. Ter ontkrachting ervan is een aantal onderzoeken afgerond of van start gegaan, want steeds maar in de verdediging moeten, trekt ook geen klanten. Maar hoe betrouwbaar zijn die onderzoeken?
Valstrik
Op 26 november 2002 kopte de Telegraaf ‘Acupunctuur beste middel bij migraine’. Zijn daarvoor nou al die triptanen uitgevonden, denk je als leek. Ik citeer: ‘Na een vergelijkend onderzoek bleek dat testpersonen na een behandeling met naalden minder vaak last hadden van hoofdpijnaanvallen dan met gewone medicijnen. Onderzoekers van een medische kliniek van de Universiteit van Turijn, gespecialiseerd in hoofdpijnbehandeling bij vrouwen, onderzochten 160 migrainepatiënten. De ene helft van de vrouwen kreeg een aantal veelgebruikte medicijnen te slikken, de andere helft kreeg een behandeling met naalden. Na een aantal maanden bleken beide groepen minder aanvallen te hebben, maar de met naalden behandelde vrouwen nog minder dan de vrouwen die reguliere medicijnen kregen. Daarbij was hun pijn tijdens een aanval minder hevig.’ Als verklaring voor het betere resultaat veronderstellen de onderzoekers een ‘placebo-effect’: de geprikten kregen veel en veel meer aandacht dan degenen die alleen medicijnen kregen.
Bron:
Allais G, De Lorenzo C, Quirico PE, Airola G, Tolardo G, Mana O, Benedetto C. Acupuncture in the prophylactic treatment of migraine without aura: a comparison with flunarizine.
Headache 2002 Oct;42(9):855-61.
Hoeveel vraagtekens roept dit stukje op? In de eerste plaats: gewone medicijnen. Welke? Het blijkt te gaan om slechts één medicijn ter voorkoming van migraine: ‘flunarazine’, een calciumkanaal-blokker die bekend is onder de merknaam Sibelium. Dat middel wordt in Nederland wegens zijn bijwerkingen nauwelijks meer gebruikt. Daarbij heeft het een zeer matig preventief effect. Als je acupunctuur vergelijkt met niks, wint acupunctuur, dat kun je voorspellen. De Telegraaf is er dus ingetrapt.
Ooracupunctuur
Bij auriculotherapie (letterlijk: oor-behandeling) worden bij patiënten naalden in bepaalde delen van de oorschelp geplaatst. De reflexen die dat oproept, kunnen ziektes, aandoeningen en pijn gunstig beïnvloeden. Een lezeres van Hoofdzaken is van februari tot en met april 2000 in de Christian Doppler Kliniek te Salzburg, Oostenrijk, voor aangezichtspijn behandeld met zgn. ooracupunctuur. Ze schrijft: ‘De behandeling is niet pijnvrij, maar ik had in april een hele week (bijna) helemaal geen pijn en drie maanden na de behandeling minder pijn dan normaal.’ Geweldig voor die mevrouw, maar wat doet neuroloog Helmut Novak in Salzburg eigenlijk?
Tijdens het onderzoek bezoekt de patiënt de kliniek twee keer per week. Hij m/v krijgt bij ieder bezoek gedurende ongeveer 2 uur een naald op een bepaalde plaats in het oor. De naald wordt met tape vastgezet. De patiënt krijgt het advies iedere 20 minuten even zachtjes tegen de naald te tikken. Tegelijk houdt de patiënt een dagboek bij, waarin hij op een schaal van 0 (geen pijn) tot 10 (ondraaglijke pijn) de toestand van dat moment noteert. Bij iets minder dan de helft van de 33 behandelde patiënten (met typische en atypische aangezichtspijn door elkaar) was de behandeling effectief. d.w.z. tot bijna pijnvrij. Bij 18 procent van de patiënten (5 van de 33) had de behandeling geen enkel effect, terwijl bij 3 van de 33 de pijn zelfs verergerde. Wat de effecten op de lange termijn zijn, blijft onduidelijk, maar de onderzoekers doen luide kond van de gunstige resultaten.
Bezwaren
Zo’n onderzoek voldoet in geen enkel opzicht aan de eisen van wetenschappelijkheid. Er is geen controlegroep die met placebo behandeld wordt. Placebo is zelfs bij acupunctuur mogelijk, namelijk als je gewoon ‘naast’ het acupunctuurpunt prikt. Het onderzoek is voor de patiënt ook niet blind uitgevoerd. Met andere woorden: de patiënt weet precies wat er gebeurt en stelt zijn verwachtingen daarop in. Een dergelijk matig onderzoek bewijst niet dat acupunctuur NIET helpt, maar dubieuze resultaten van slecht onderzoek luidkeels aanprijzen maakt een onbetrouwbare indruk.
Greintje effect
Uit alle onderzoeken naar de werking van acupunctuur is uiteindelijk maar een greintje effect gebleken. Een eerlijke conclusie zou kunnen zijn: het helpt bij te weinig mensen met migraine, dus laten we ermee ophouden. Die conclusie zal in het kamp der ‘gelovigen’ waarschijnlijk wel niet worden getrokken. Toch jammer van al die verwachtingen en al dat onderzoek. Acupunctuur heeft verder niet zo veel nadelen, als de naalden maar steriele weggooi-naalden zijn! Hergebruik van naalden is uit den boze! Ook hier zijn de kosten een probleem. Juist in deze tijd stijgen de premies om de beleggingsverliezen van de verzekeraars te dekken. Het is volgens de meeste behandelaars onjuist om aan de ene kant bezuinigingen op noodzakelijke zorg door te voeren en aan de andere kant onbewezen geneeswijzen te vergoeden.
Pilotstudy
Ook de Nederlandse Vereniging van Acupuncturisten (N.V.A.) heeft zich waarschijnlijk de kritiek van onbewijsbaarheid aangetrokken. De vereniging is daarom in februari 2000 van start gegaan met een pilotstudy (proefstudie) voor een onderzoek naar het effect van acupunctuur op chronische spanningshoofdpijn. Een proefstudie dus, want de N.V.A. wil niet voor één gat te vangen zijn. Terecht, en daarom maakt deze pilotstudy een betrouwbare indruk. Het eigenlijke onderzoek, heel aardig ‘hoofdstudie’ genoemd, kan nog wel een aantal jaren op zich laten wachten, maar de lezers van Hoofdzaken, zo stel ik me voor, staan te trappelen om informatie.
Chronische patiënten
Aan het onderzoek deden 43 patiënten mee, die door 15 bij de N.V.A. aangesloten acupuncturisten in hun praktijk zijn behandeld. De patiënten moesten minstens 15 dagen per maand hoofdpijn hebben gedurende langer dan 6 maanden. Van die 43 hebben 37 de pilot voltooid, een (gunstig) uitvalpercentage van 14 procent. De deelnemers, die in twee blokken van vier behandelingen acupunctuur ondergingen, vulden dagelijks formulieren in, waarop zij noteerden of zij hoofdpijn hadden en hoe ernstig die was. Bij bijna alle sessies waren observatoren aanwezig om vast te stellen hoe het protocol in de praktijk werkte.
Aanwijzingen
Voor alle duidelijkheid, de pilotstudy was niet bedoeld om uitspraken te doen over de effectiviteit van acupunctuur, maar om de praktische uitvoerbaarheid van het draaiboek en het opgestelde behandelingsprotocol te verifiëren. De uitkomsten moeten dus resultaten opleveren die gebruikt kunnen worden in de opzet van de hoofdstudie. Het doel van de hoofdstudie zal worden: nagaan in hoeverre het essentieel is voor het resultaat van de acupunctuurbehandelingen dat de naalden in acupunctuurpunten geplaatst werden (raak prikken). Met andere woorden: helpt het prikken in acupunctuurpunten. Ondanks het feit dat de pilot die vraag niet ging beantwoorden, kwamen er al aanwijzingen over het effect van acupunctuur bij chronische spanningshoofdpijn, maar daarover verderop in dit artikel.
Blindering
Een van de wetenschappelijke onderzoeks-criteria schrijft voor dat een onderzoek dubbelblind moet worden uitgevoerd. De onderzoekers waren terecht van mening dat een op dergelijke wijze uitgevoerde studie geen recht zou doen aan het effect van een TCG-behandeling. Immers, een acupuncturist past de prikpuntenkeuze voortdurend aan. Van dubbelblind werd dus afgezien. Men verwachtte meer van een opzet waarbij een patiënt zowel de TCG- als de controlebehandeling ondergaat. De patiënt is dan zijn eigen controle. Verder werd de eis verlaten dat de therapeut onwetend zou moeten zijn van het type behandeling (TCG- of controlebehandeling). Deze zgn. blindering past ook niet bij een optimaal uitgevoerde TCG-behandeling. Alleen de patiënt was ‘geblindeerd’ en wist dus niet welke behandeling hij m/v onderging.
Het zou in het kader van dit artikel te ver voeren het protocol, dat in overleg met de Katholieke Universiteit Nijmegen voortdurend werd bijgeschaafd, tot in detail uit te leggen. Voor hoofdpijnpatiënten is het belangrijk aanwijzingen te krijgen of acupunctuur nou helpt, gemeten naar de pilotstudy van een nog uit te voeren onderzoek. De trend die uit de resultaten van de pilotstudy naar voren komt is, dat uit de patiëntenformulieren NIET blijkt dat TCG-acupunctuur tot andere behandelingsresultaten leidt dan de controle-acupunctuur. Populair gezegd: prikken in acupunctuurpunten of daarnaast maakt voor chronische spanningshoofdpijn niets uit.
Met dank aan de heer A. Bos van de Nederlandse Vereniging van Acupunctuur
Zo zit het:
Acupunctuur gaat ervan uit dat het menselijk lichaam in evenwicht is, en dus gezond, als er voldoende energie doorheen kan stromen. Het menselijk lichaam blijft op gang door een interne energiebron: chi. Op het menselijk lichaam zitten specifieke punten die kunnen worden beschouwd als de poorten voor chi. In totaal lopen er twaalf hoofdmeridianen of kanalen, waarlangs chi kan stromen. Als één of meer van deze meridianen afgesloten zijn, wordt de doorstroming belemmerd met ziekte als gevolg. Elk orgaan is verbonden met een eigen meridiaan, maar elke meridiaan heeft zijn eigen acupunctuurpunten.
Een acupuncturist stelt de verstoringen vast aan de hand van een gesprek en een pols- en tongdiagnose. Daarna heeft hij m/v voldoende gegevens voor de behandeling. Vervolgens zoekt de acupuncturist naar de meridianen en acupunctuurpunten die in verbinding staan met het orgaan, dat vermoedelijk is aangetast of geïrriteerd. Zodra die zijn vastgesteld begint de behandeling. Hij brengt de naalden in in de punten die voor de klacht van belang zijn. Het aantal punten kan verschillen evenals de manier waarop de naald wordt ingebracht. Soms rechtstandig, anders onder een bepaalde hoek. Soms blijft de naaldpunt stil in de punt, anders beweegt de acupuncturist de naald. Afhankelijk van de ernst van de klacht bepaalt de acupuncturist hoe lang de naalden blijven zitten, van enkele minuten tot soms wel een half uur. Daarnaast kunnen de naalden ook nog worden gestimuleerd met warmte of elektriciteit. Als tijdens de behandeling een vreemd, dof, warm, zwaar of tintelend gevoel optreedt, betekent dat, dat de energieoverdracht plaatsvindt.
Er zijn verschillende beroepsverenigingen waarbij de verschillende soorten behandelaars zijn aangesloten. Het Nederlands Genootschap Voor Acupunctuur (NGVA), de Nederlandse Vereniging voor Acupunctuur (NVA) en de Nederlandse Artsen Acupunctuur Vereniging (NAAV) zijn organisaties met een gedragscode, tuchtrecht en een beroepsprofiel, die de kwaliteit van de leden bewaakt.
Chronische spanningshoofdpijn
Spanningshoofdpijn is eigenlijk een negatieve diagnose. Het is een verzamelnaam voor hoofdpijnen die niet voldoen aan de criteria voor migraine, clusterhoofdpijn en aangezichtspijn. De oorzaak van spanningshoofdpijn is niet spanning. In Engeland spreekt men daarom over ‘tension-type’ headache, te vertalen als spannings-achtige hoofdpijn. Spanningshoofdpijn is eigenlijk een verzamelnaam voor een aantal vormen van onbegrepen hoofdpijn, zoals periodieke aanvalsgewijze spanningshoofdpijn, chronische spanningshoofdpijn, chronische dagelijkse hoofdpijn, medicijnafhankelijke hoofdpijn, enz.
Bron: Ferrari M.D., Haan J. Alles over hoofdpijn en aangezichtspijn. Utrecht, 2000.
Vier stukjes ter opleuking:
‘Ik ga ongeveer elke drie maanden naar een acupunctuurarts, waar ik mij laat prikken in mijn oorschelp. De arts voelt dan mijn pols ‘op Chinese manier’ en weet dan zo
ongeveer te vertellen hoe ik mij voel. En dat klopt! Het effect is bij mij: minder tot niet meer overgeven. Voor de buitenwereld lijkt dit niks, want ik heb nog net zo vaak migraine en ik lig nog net zo vaak op bed als voor de behandelingen. Ingewijden weten wel beter. Als je met een bonkende kop en een doodziek lijf ook nog elke minuut boven de toiletpot moet hangen...., tja, dat maakt het net allemaal een flinke graad erger.’
Frieda
‘Wekelijks had ik 2 dagen hoofdpijn en tijdens de menstruatie alle dagen. 20 Jaar lang kreeg ik na elke menstruatie één acupunctuurbehandeling en die hielp goed. Zonder was ik niet maar ik kon ermee verder. Sloeg ik een paar maanden over, dan kwam de hoofdpijn steeds in de oude vorm terug. Na een verwijdering van de baarmoeder hielpen de acupunctuur en de aspirines niet meer. Daarna riep elke acupunctuurbehandeling zelfs een hoofdpijn op. Raar maar waar.’
Tineke
‘Iemand schreef: Ook ik heb acupunctuur geprobeerd mèt Chinese kruiden, maar ik kreeg geheid een aanval na de behandeling. Ik had bijna de neiging om me te gaan verontschuldigen dat het niet hielp, want het had, zei men, zulke goede resultaten bij anderen, dus het zou wel aan mij liggen. Idioot hè. Mijn reactie: Inderdaad is het zo dat wanneer wij niet beter worden, dat aan ons ligt. ‘U wilt helemaal niet beter worden.’ Dat hangt weer samen met het gegeven dat alternatieve therapieën voor een deel berusten op gewone psychotherapeutische behandelingen. Wie durft eindelijk eens tegen de gewone arts, alternateut of hoe ze ook mogen heten te zeggen: ‘Het ligt aan u dat ik niet beter word. Uw behandelingen deugen niet.’ Op het woord ‘alternateut’ vraag ik patent aan.’
Jeannette
‘Ik heb zo veel baat gehad bij acupunctuur dat ik mij niet langer wil concentreren op hoofdpijn en gewoon wil genieten zonder aan hoofdpijn te denken. Ik heb veel profijt gehad van mijn acupuncturist die ook elektronacupunctuur toepast. Ik maak geen reclame. Ik uit slechts mijn enthousiasme over de behandelingen. Ik schrijf erover om te helpen.”
Wilma
Terug naar Medisch
Terug naar de Migrainerubriek