Domino-theorie bij migraine

Voldoet migraine aan de domino-theorie? Dat wil zeggen dat de ene oorzaak (het omvallen van de eerste dominosteen) gevolg heeft (de volgende steen wordt omgeduwd), die weer de oorzaak is voor... enz. Na lezing van het proefschrift The molecular basis of familial hemiplegic migraine van de Leidse moleculair bioloog Roel A. Ophoff zou je geneigd zijn de vraag te bevestigen. Migraine als kwaal wordt een steeds ingewikkelder mechanisme. Het een lokt het ander uit. Nog in 1991 haalde dr. Michel Ferrari in Hoofdzaken 3/91 blz. 11 e.v. de theorie onderuit dat migraine enkel en alleen een vaataandoening is. In die theorie wordt migrainepijn veroorzaakt door een verwijding van bloedvaten. Ferrari: "In de tachtiger jaren is uit diverse onderzoeken gebleken dat de theorie van migraine als louter en alleen een vaatziekte onhoudbaar is." Ook ontregelingen in het zenuwstelsel spelen een rol in de eerste fase van de migraine-aanval. Dus (domino-theorie): stoornis in het zenuwcentrum --> er komen stoffen vrij die de bloedvaten verwijden en vernauwen --> pijnlijke ontstekingsreactie in het harde hersenvlies --> sumatriptan (merknaam: Imigran) onderbreekt ontsteking. Migrainepatiënten hebben een relatief tekort van het lichaamseigen product serotonine. Sumatriptan compenseert als het ware dat tekort. Maar waar ligt het begin? Waardoor valt de eerste steen?

Onderzoek aan de Rijksuniversiteit in Leiden heeft aangetoond dat de grondoorzaak van migraine elders en eerder ligt dan in een verstoring van de serotonine-huishouding. Want waardoor raakt die huishouding verstoord? Het antwoord geeft Roel Ophoff: door een gen op chromosoom 19. Samen met drs. G. Terwindt en in samenwerking met neurologen van het Leidse Academisch Ziekenhuis lokaliseerde hij het gen dat verantwoordelijk is voor een ernstige vorm van migraine, n.l. de familiaire hemiplegische migraine (FHM). Ophoff: "FHM patiënten lijden aan aanvallen van migraine met aura, die gepaard gaan met een halfzijdige verlamming of ernstige verzwakking."

Voorwaarde voor de uitscheiding van serotonine is de instroom van calcium in de hersencellen. Calcium-ionen gaan de hersencel binnen via een kanaal. Als dat kanaaltje door veranderingen van het gen defect is, kan migraine ontstaan, met name die met auraverschijnselen, d.w.z. met stoornissen in het zien en de spraak.

De vraag is of bepaalde genen of veranderingen in bepaalde genen mee over-erven. Het antwoord is: ja. Bepaalde genen zijn erfelijk bij een bepaalde aandoening, in dit geval familiaire hemiplegische migraine. De kans dat een vader of moeder met migraine zonen of dochters krijgen die ook migraine krijgen, is duidelijk verhoogd. Maar erfelijkheid (dus aanleg) verklaart niet alles. Ook de omgeving speelt -voor ieder individu verschillend- een rol bij migraine. Denk maar aan voeding, overgevoeligheid voor licht en geluid, stress, enz.

Ophoff concludeert dat de genetische component slechts gedeeltelijk bijdraagt aan de oorzaak van migraine. Nader onderzoek (o.a. bij transgene muizen bij wie met het gen is gemanipuleerd) moet helpen het mysterieuze domino-effect van migraine te ontrafelen. En misschien kunnen deze genetische mechanismen ook de oorzaken van andere aandoeningen verklaren. Ophoff: "Vervolgstudie heeft bovendien aangetoond dat dit gen ook een rol moet spelen in de etiologie* van de gewone vormen van migraine." (*etiologie = de leer der ziekte-oorzaken).

In het Volkskrant-artikel "Migraine is ook een kwestie van genen" (25 oktober 1997) haalt Gerbrand Feenstra een Duits onderzoek aan, waarin magnesium gebruikt werd om migraine-aanvallen te voorkomen. Het aantal aanvallen per maand verminderde met ca 40 procent! Feenstra: "De verklaring kan zijn, dat het in chemisch opzicht aan calcium verwante magnesium net als calcium zelf, gebruik maakt van de calciumkanalen." En hij vervolgt: "Ironisch genoeg bestaat er al een medicijn dat iets aan de calcium-huishouding in de hersenen doet: flunarizine (Sibelium), een zogenoemde calcium-antagonist, die onder meer is geregistreerd voor de behandeling van migraine. Maar dit medicijn heeft zoveel bijwerkingen, dat het alleen wordt voorgeschreven, aan patiënten met veel en zware migraine-aanvallen die op geen enkele andere manier te voorkomen of te verhelpen zijn."

Denk nu niet dat hèt middel om de oorzaak van migraine weg te nemen volgend jaar op de markt is. Daar gaan vele jaren van research overheen. Maar de toekomst ziet er voor patiënten na al deze bevindingen wel hoopvoller uit.

Dick de Scally

R.A. Ophoff : The molecular basis of familial hemiplegic migraine, Migraine as a Ca2+ channel disorder. Leiden, 1997. ISBN 9090107894.