De hoofdpersoon in de prachtige roman 'Het Franse testament', de vierde van Andreï Makine (Rusland, 1957), woont weliswaar in een dorp op de eindeloze steppen van Rusland, maar zijn grootmoeder Charlotte met haar verhalen over haar jeugd in Frankrijk zorgt voor afwisseling in een eentonig bestaan. 'Het Russische dorp is een ideaal oord om te wonen als je wilde dat alle dagen hetzelfde waren.'

Charlotte kan b.v. de herinneringen aan het overstroomde Parijs in de winter van 1910 zo levendig voor de ogen van haar kleinzoon toveren, dat hij de stad als een verloren ideaal als het ware voor zich gebouwd ziet worden. 'Van een dame van duistere, niet-Russische oorsprong, veranderde Charlotte in een boodschapster uit het door de tijd opgeslokte Atlantis.'

Door haar verhalen en herinneringen ontmoeten de Russische en de Franse wereld elkaar in de verbeelding van de jongen. Al luisterend probeert hij het verleden van zijn familie te achterhalen, vooral de geheimzinnige gebeurtenissen met vergaande invloed.

Met hartstocht werpt hij zich op de studie van de Franse cultuur, maar zijn kennis over Frankrijks geschiedenis zorgen ervoor dat het wezenlijke niet meer tussen Charlotte en hem besproken wordt. Daardoor ontstaat als het ware een scherm tussen de hoofdpersoon en Charlotte. De verhalen stoppen even.

Hij komt vast te zitten in de alchimie van de tijd. Foto's en schilderijen ziet hij zo levendig, dat hij zich in de tijd verplaatst voelt. De tijdgrens tussen toen en nu en de geografische afstand tussen Rusland en Frankrijk vallen weg. Hij maakt niet langer deel uit van zijn tijd en van Rusland. De afstand is geschapen. De twijfel is gezaaid.

Het overlijden van zijn ouders kort na elkaar slaat ongeneeslijke wonden. Zijn verleden is gebouwd op Frankrijk, maar zijn heden op een droombeeld van het wrede Rusland. Na een martelende zoektocht naar zijn identiteit zucht hij: 'Ik ben een Rus.'

Als hij, ouder geworden, in Parijs het plan opvat Charlotte uit Rusland over te laten komen, draaft het boek naar een onverwacht en dramatisch slot.

'Het Franse testament' bevat een schitterend en liefdevol geschilderd vrouwenportret van de sterke Charlotte. Ze zit gevangen in Rusland, waar je alleen maar inkomt en niet uitkomt.

De roman bevat ook een indringend portret van een jongeman die tussen twee culturen opgroeit. De fascinatie voor beide werelden is door Makine heel voelbaar gemaakt. De beelden, verhalen, gevoelens, het heimwee, de pijn, alles is beschreven in een taal en met een emotie die grote bewondering wekt.

'Het Franse testament', prachtig in het Nederlands vertaald door Jan Versteeg, werd in 1995 bekroond met de Prix Goncourt, de Prix Médicis en de Prix Goncourt des Lycées.

Uitgeverij De Geus, 287 blz. ƒ 25,-